Κυκλοφόρησε το 12^ο τεύχος (Μάιος-Αύγουστος 2012) του «Μουσικού Ελληνομνήμονα», της περιοδικής έκδοσης του Εργαστηρίου Ελληνικής Μουσικής του Τμήματος Μουσικών Σπουδών του Ιονίου Πανεπιστημίου. Είναι μάλιστα αξιοσημείωτο  ότι το Τ.Μ.Σ. του Ιονίου Παν/μίου και ειδική η ερευνητική δουλειά του παραπάνω Εργαστηρίου, συγκεντρώνουν ασυνήθιστα επαινετικές εκφράσεις στην εξωτερική του αξιολόγηση από ομάδα αλλοδαπών πανεπιστημιακών.

Το νέο τεύχος περιλαμβάνει τα παρακάτω κείμενα:

• Ναυσικά Τσίμα, «Η δύναμη βρίσκεται στα χέρια σου». Το σκιαγράφημα μιας κιθάρας και η ερμηνεία του ως πίνακας
• Κώστας Καρδάμης, Η Anna Winter του Σπυρίδωνος Ξυνδα: Η πρώτη οπερατική διασκευή των των Τριών Σωματοφυλάκων του Αλέξανδρου Δουμά
• Στέλλα Κουρμπανά, Ελληνική Μουσική Ορολογία: Μουσικοί όροι στο Επίτομον Λεξικόν της Γαλλικής Γλώσσης (1846) του Κωνσταντίνου Παπαρρηγόπουλου

Η Anna Winter του Σπύρου Ξύνδα

Από το κείμενο του Κώστα Καρδάμη, το οποίο παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τη μουσική ιστορία της Κέρκυρας (και όχι μόνο βέβαια) παρουσιάζουμε χαρακτηριστικά  αποσπάσματα, επισημαίνοντας ότι η όπερα Anna Winter του Σπύρου Ξύνδα αποτελεί την  πρώτη οπερατική διασκευή των Τριών Σωματοφυλάκων του Αλέξανδρου Δουμά.

Γράφει ο Κώστας Καρδάμης:

«Το χειμώνα του 1854-1855 η Κέρκυρα βίωνε τη δίνη των γεγονότων του Κριμαϊκού Πολέμου και παρακολουθούσε τις επιπτώσεις του στην πολιτική του Ελλαδικού Βασιλείου. Μουσικά, όμως, επρόκειτο να περάσει μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα και επιτυχημένη από καλλιτεχνικής άποψης μελοδραματική περίοδο. Η έγκριση από τα αρμόδια όργανα του Ιονίου Κράτους της ανάληψης θεατρώνησης του κερκυραϊκού θεάτρου San Giacomo από τον Ανκονετάνο ιμπρεσάριο Gaetano Franchi έδωσε την ευκαιρία παρουσίασης στην Κέρκυρα των εξής έργων: Η μελοδραματική χρονιά ξεκίνησε με την όπερα Crispino e la Comare των αδελφών Ricci, συνεχίστηκε με το Il Fornaretto του Gualtiero Sanelli, την La fiorina του Carlo Pedrotti, τον Rigoletto του Verdi και τη Lucrezia Borgia του Donizetti. Ακολούθησε το Il birrajo di Preston του Luigi Ricci και στις 6.1.1855 ξεκίνησε η μελοδραματική περίοδος του Καρναβαλιού με τη Stella di Napoli του Giovanni Pacini.

Αναμφισβήτητα, όμως, η σημαντικότερη στιγμή εκείνης της οπερατικής χρονιάς σε σχέση με την εξέλιξη του μελοδράματος στην Ελλάδα ήταν η επιτυχής από όλες τις απόψεις παρουσίαση της όπερας Anna Winter, του πρωτόλειου μελοδράματος του Σπύρου Ξύνδα, το οποίο είχε την «πρώτη» του στις 8.2.1855. Η παρουσίαση της Anna Winter πραγματοποιούταν δώδεκα χρόνια πριν την πρεμιέρα του θρυλικού Υποψήφιου βουλευτή (έργου που έμελε να διασώσει μερικώς την υστεροφημία του συνθέτη) και τη στιγμή που ο Ξύνδας είχε ήδη προσφέρει από τη σκηνή του San Giacomo έναν καθόλου ευκαταφρόνητο αριθμό ελληνόγλωσσων συνθέσεών του….

Μελόδραμα «ληφθέν εκ του  μυθιστορήματος Οι τρεις σωματοφύλακες του Δουμά»

Ο τίτλος της Anna Winter δεν είναι άγνωστος στις αναφορές στη μελοδραματική εργογραφία των συνθετών της Επτανήσου. Ο Σπύρος Μοτσενίγος, ο Δημήτριος Καπάδοχος και ο Γεράσιμος Χυτήρης (για να αναφερθούν μόνο μερικοί) σημειώνουν τον τίτλο του έργου. Σε πιο πρόσφατα έτη αναφέρεται και από τον Βάλτερ Πούχνερ. Ο ίδιος το 1999 είχε επισημάνει την Anna Winter (με τον τίτλο Οι τρεις σωματοφύλακες) ως μέρος της πρόσληψης της γαλλικής δραματουργίας στην Ελλάδα του 19^ου αιώνα και, παρότι άθελά του αναπαράγει την λάθος χρονολόγηση του έργου από τον Καπάδοχο (1885 αντί 1855), παρατηρούσε καίρια, ότι «ένα από τα θέματα που δεν έχουν ακόμα μελετηθεί είναι η πρόσληψη της γαλλικής δραματουργίας από το ελληνικό λυρικό θέατρο ή το ελληνικό μελόδραμα.»

Πράγματι, η πρώτη αυτή όπερα του Σπυρίδωνος Ξύνδα σε λιμπρέτο του συμπατριώτη του Σπυρίδωνος Κάλλου παρουσιασμένη στις αρχές Φεβρουαρίου (ή τέλη Ιανουαρίου σύμφωνα με το παλαιό ημερολόγιο) του 1855 αποτελεί την πρωιμότερη σκηνική εμφάνιση στην Ελλάδα του έργου Οι τρεις σωματοφύλακες του Αλέξανδρου Δουμά πατρός (έστω και διασκευασμένου για τις ανάγκες ενός οπερατικού λιμπρέτου) και ταυτόχρονα μια από τις πρωιμότερες παρουσιάσεις έργων του ίδιου συγγραφέα στον ελληνικό χώρο.….

Το λιμπρέτο

Τον Ιούλιο του 1844, όμως, ολοκληρωνόταν από το περίφημο περιοδικό Le Siècle η σε συνέχειες δημοσίευση του ιστορικού μυθιστορήματος του Δουμά Οι τρεις σωματοφύλακες. Το έργο, συνδυάζοντας τον εκλαϊκευμένο ρομαντισμό με στοιχεία ιστορισμού και καταιγιστική αφήγηση, θα γινόταν από την πρώτη στιγμή εμβληματικό, όχι μόνο για την εποχή στην οποία αναφερόταν, αλλά και για την περίοδο κατά την οποία γράφτηκε. Η φήμη του μυθιστορήματος του Δουμά σύντομα ξεπέρασε τα όρια της Γαλλίας και το 1846 στο Λιβόρνο κυκλοφόρησε η πρώτη ιταλική μετάφραση του έργου.

Τη δημοφιλή αυτή υπόθεση επέλεξε ο Ξύνδας για να κάνει την παρθενική του εμφάνιση στη σύνθεση ενός πλήρους μελοδράματος, όπου η υπόθεση  ελάχιστα ξεφεύγει από όσα διαδραματίζονται στο πρωτότυπο μυθιστόρημα.

Συνέχεια της αρχαιοελληνικής τραγωδίας

Η Anna Winter, είναι σαφώς μια σημαντική πτυχή της διάδοσης των έργων του Δουμά στη νεοελληνική κοινωνία και (πέρα από την παγκόσμια πρωτιά της) η πρωιμότερη ενασχόληση Έλληνα μουσουργού με το έργο του διάσημου Γάλλου συγγραφέα. Η επιτυχία της όπερας δείχνει, ότι το κοινό γνώριζε τα έργα του Δουμά και για τον λόγο αυτό πιθανότατα ο Ξύνδας έσπευδε εξαρχής να δηλώσει τη σχέση του λιμπρέτου με το δημοφιλές γαλλικό πρωτότυπο. Η θερμή υποδοχή της Anna Winter, ήδη πριν την πρεμιέρα της, επιβεβαίωνε την θέληση μιας ολόκληρης κοινωνίας για τη δημιουργία μελοδραμάτων από γηγενείς συνθέτες, οι οποίοι ακολουθώντας τις καθιερωμένες μουσικές πρακτικές «της Εσπερίας Ευρώπης» και διατηρώντας την καλλιτεχνική ιδιοπροσωπία τους θα έδιναν το στίγμα της νεοελληνικής μουσικής δημιουργίας σε ένα μουσικόθεατρικό είδος που εθεωρείτο συνέχεια της αρχαιοελληνικής τραγωδίας. …

Παρά την κοινωνική διάσταση του μελοδράματος της εποχής, τόσο ο Ξύνδας όσο και ο Κάλλος επέλεξαν την ιταλική γλώσσα για την πρώτη εμφάνισή τους στο μελόδραμα. Αυτό αρχικά ίσως να ξενίζει, αφού η χρήση της εθνικής γλώσσας θεωρούταν τουλάχιστον από την εποχή του Διαφωτισμού ως το κυριότερο γνώρισμα ενός έθνους. Επιπλέον, ο Κάλλος και ο Ξύνδας είχαν δείξει την ευχέρεια και την προτίμησή τους στη χρήση της νεοελληνικής γλώσσας. Ο Ξύνδας, μάλιστα, συστηματικά προωθούσε την ελληνόγλωσση μελοποιΐα και, όπως ήδη ειπώθηκε, τουλάχιστον από τη δεκαετία του 1840 συνέθετε εξίσου πυκνά ελληνόγλωσσες άριες για τους Ιταλούς τραγουδιστές του San Giacomo. Ωστόσο, άλλες δυσκολίες είχε για τους Ιταλούς αοιδούς η, μάλλον μηχανική, εκμάθηση μιας ελληνόγλωσσης άριας ή σκηνής και άλλες η ανταπόκριση στις απαιτήσεις ενός ολοκληρωμένου μελοδραματικού έργου. Η εκπαίδευση ελληνόφωνων τραγουδιστών όλων των φωνών θα αργούσε να συστηματοποιηθεί. Έτσι ο Ξύνδας και το κερκυραϊκό κοινό θα έπρεπε να περιμένουν μέχρι το 1867 για να ακούσουν ολοκληρωμένη όπερα στα ελληνικά από ελληνόφωνους τραγουδιστές, ενώ το αθηναϊκό κοινό θα ανέμενε ακόμη περισσότερο.

Η αρχή, όμως, για τον Ξύνδα είχε γίνει και έτσι ένα χρόνο αργότερα, το Καρναβάλι του 1856, θα παρουσιαζόταν ο Conte Giuliano σε ποίηση του Γεράσιμου Μαρκορά, έργο επίσης γραμμένο ειδικά για τους Ιταλούς τραγουδιστές του κερκυραϊκού θεάτρου και αφιερωμένο τη φορά αυτή στον Μάντζαρο. …»

("ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ", 22-12-2012)

Διον. Μουσμούτης: «Η Μαριέττα Γιαννοπούλου-Μινώτου,

Από τις «Εκδόσεις  των Φίλων» στη σειρά «Αναλόγιο» κυκλοφόρησε πρόσφατα, με αφορμή τα πενήντα χρόνια από το θάνατο της Μαριέττας Μινώτου, το βιβλίο του Διονύση Μουσμούτη «Η Μαριέττα Γιαννοπούλου-Μινώτου, ο Γιάννης Ψυχάρης και ο Ούγκο Φόσκολο».

Η Μαριέττα Γιαννοπούλου-Μινώτου (1900-1962) αποτελεί μια από τις πλέον αξιοπρόσεκτες περιπτώσεις στον χώρο όχι μόνο των επτανησιακών αλλά και των νεοελληνικών γραμμάτων γενικότερα. Αυτό οφείλεται στην έκταση και την ιδιομορφία του έργου της, συγγραφικού –κριτικές μελέτες, βιογραφίες, μεταφράσεις– ερευνητικού και εκδοτικού. Υπήρξε εκδότρια του γυναικείου περιοδικού Εύα Νικήτρια (1921-1923) και διευθύντρια της Ιονίου Ανθολογίας (1927-1941) την οποία εξέδιδε με τον σύζυγό της Σπύρο Μινώτο (1897-1988). Υπήρξε πρωτοπόρα και τολμηρή φεμινίστρια, και συνάμα είχε σημαντική συμβολή στη διάδοση και την ανάπτυξη του επτανησιακού πολιτισμού, που φοβόταν –από τότε– ότι κινδύνευε να νεκρώσει.

Η γνωριμία με τον Ψυχάρη

Η γνωριμία της Μινώτου με τον Ψυχάρη, τον μεγάλο πρόμαχο του δημοτικισμού, υπήρξε σύντομη –διήρκεσε μόλις δύο χρόνια–, όμως σφράγισε την πνευματική εξέλιξη της Μινώτου. Στο Αρχείο Ψυχάρη, το οποίο απόκειται στη Βουλή των Ελλήνων, ο Διονύσης Ν. Μουσμούτης εντόπισε σειρά 9 ανέκδοτων επιστολών, που μετά την πρώτη ανακοίνωσή τους το 2003 στο επετειακό τεύχος των Επτανησιακών Φύλλων, εκδίδονται (με την προσθήκη μίας επιπλέον επιστολής που εντοπίστηκε εκ των υστέρων) πλέον πλήρως σχολιασμένες. Με τον τρόπο αυτό αναδεικνύεται αφενός η σημαντική πτυχή ενός αγνώστου επιστολογραφικού έργου και αποκαλύπτονται πτυχές της προσωπικότητας της σημαντικής Ζακυνθινής λογίας, ενώ, αφετέρου, προσφέρεται στους μελετητές της περιόδου μια αυθεντικότατη πηγή για μια λεπτομερειακή και εκ των έσω μελέτη πολλών πνευματικών γεγονότων της εποχής.

Το κυριότερο όμως είναι ότι οι επιστολές αυτές  συμπίπτουν χρονικά με τα πρώτα χρόνια κυκλοφορίας της Ιονίου Ανθολογίας, και με τις εορταστικές εκδηλώσεις στη Ζάκυνθο για τα εκατό χρόνια από τον θάνατο του Ούγκο Φόσκολο (1778-1927).

Πέραν όμως από τις παρεχόμενες πληροφορίες, οι επιστολές της Γιαννοπούλου-Μινώτου στον Ψυχάρη παρουσιάζουν μια δική τους αυτόνομη αξία. Η δροσιά του ανεπιτήδευτου-αυθόρμητου λόγου και η αποκαλυπτική ειλικρίνεια τις καθιστά αληθινά λογοτεχνήματα, από τα καλύτερα δείγματα του είδους που έχει να επιδείξει η νεοελληνική επιστολογραφία. Όλες διακρίνονται για το σπινθηροβόλο πνεύμα, για τον συναισθηματικό πλούτο και την αμεσότητα, για την επτανησιακή κομψότητα που συνδυάζεται ενίοτε με τον αυθορμητισμό, προπάντων όμως για τη χάρη τους.

Ψυχάρης και Ούγκο Φόσκολο

Στο παράρτημα του βιβλίου προσφέρονται επίσης στον αναγνώστη: ένα κείμενο της Μινώτου για τον Ψυχάρη, καθώς και ένα κείμενο του Ψυχάρη για τον Ούγκο Φόσκολο.

Ύστερα από την έκδοση του έργου Ούγκο Φόσκολο. Ιστορικά και βιογραφικά παραλειπόμενα (2011), (Βραβείο Δοκιμίου του Ιδρύματος Ουράνη της Ακαδημίας Αθηνών), ο Διονύσης Ν. Μουσμούτης αναδεικνύει με την έρευνά του πόσο γόνιμη πνευματικά εξακολουθεί να είναι η μορφή του Φόσκολο ακόμη και στους νεότερους Επτανήσιους διανοούμενους του 20ού αιώνα.

Αδαμαντία Σπαθάτου: «Επτάνησα. Από την Ένωση με την Ελλάδα στην Ευρωπαϊκή Ένωση»

Για την Ένωση των Ιονίων Νήσων  στα 1864, η βιβλιογραφία είναι πυκνή και καλύπτει πολλές πτυχές των γεγονότων της εποχής. Ωστόσο υπάρχει πάντα ανέκδοτο υλικό ή νέες θεωρήσεις του δημοσιευμένου και τακτικά νέες μελέτες βλέπουν το φως της δημοσιότητας.

Στις πλέον πρόσφατες εκδόσεις (Ζάθεον Πυρ, Αθήνα 2012) συγκαταλέγεται η μελέτη της ζακυνθινιάς Ιστορικού-Αρχαιολόγου Αδαμαντίας Σπαθάτου με τίτλο «Επτάνησα. Από την Ένωση με την Ελλάδα στην Ευρωπαϊκή Ένωση» και εύγλωττο υπότιτλο «Ιστορική – Κοινωνιολογική προσέγγιση».

Ξεκινώντας από την προσωπική της εμπειρία για την απουσία από την εκπαιδευτική διαδικασία προσεγγίσεων για τον ιστορικό ρόλο των Επτανήσων, οικοδομεί μια μελέτη, δομημένη σε έξι κεφάλαια, η οποία αρχίζει με την παρουσίαση της Βενετίας στα νησιά.

Το βιβλίο καλύπτει με απλό τρόπο μια σειρά ενδιαφερόντων θεμάτων αρχίζοντας από τους Ριζοσπάστες και καταλήγοντας στη σχέση Ελλάδας – Ευρωπαϊκής Ένωσης.  Ειδικότερα:

ΚΕΦ. 1

1. Τα Επτάνησα από τους Ενετούς στους Βρετανούς
2. Ριζοσπαστικό Κίνημα. Επτανησιακά κόμματα.
3. Η έξωση του βασιλιά Όθωνα (10-10-1862)

ΚΕΦ. 2

1. Επιλογή του νέου βασιλιά Γεώργιου Α΄ (1863)
2. Κριτική της επιλογής του βασιλιά Γεώργιου Α΄ από τον Ευρωπαϊκό Τύπο.
3. Προβληματισμοί των Μεγάλων Δυνάμεων και απαιτήσεις για τη συμφωνία παραχώρησης των Επτανήσων

ΚΕΦ. 3

1. Στοιχεία διπλωματίας, Χαρίλαος Τρικούπης
2. Σχολιασμός της Συνθήκης των Πέντε

ΚΕΦ. 4

1. Επτανήσιοι και Ελλαδίτες ατενίζοντας την Ένωση
2. Αντιδράσεις για τις οικονομικές επιβαρύνσεις
3. Αντιδράσεις Ελλαδιτών για  την Ένωση»
4. Οι Επτανήσιοι βουλευτές στην Ελληνική Εθνοσυνέλευση
5. Επτάνησα: Μετά την Ένωση – Σήμερα.
6. Ελληνισμός και Μικρασία την εποχή της Ένωσης

ΚΕΦ.5

1. Αντιφάσεις της Δύσης για την Αρχαιοελληνκή μας ρίζα
2. Ύπαρξη εθνικών κρατών – Μέλλον της Ελλάδας
3. Η Ελλάδα και η Ευρώπη σήμερα
4. Μύθος τα περί ενωμένης Ευρώπης – Άρνηση αυτής

Η μελέτη ολοκληρώνεται με περιλήψεις και σχόλια των επισήμων εγγράφων και αναπαραγωγή επισήμων εγγράφων. Ένα μέρος του βιβλίου καλύπτει η αναπαραγωγή έκδοσης του Υπουργείου Εξωτερικών του 1864 με τίτλο: «Έγγραφα επίσημα αφορώντα τας επί του Επτανησιακού ζητήματος διαπραγματεύσεις». Η έκδοση αυτή είχε επαναληφθεί φωτογραφικά το 2001 σε 3000 αντίτυπα από τη Βουλή των Ελλήνων. Η εκ νέου παρουσίασή της στη μελέτης της κας Σπαθάτου διευκολύνει πολύ τους νεότερους ερευνητές

Χαρακτηριστικό είναι ένα απόσπασμα από συμπεριλαμβανόμενο έγγραφο:

«… Οι έλληνες πιέστηκαν, την ίδια μέρα της υπογραφής της Συνθήκης Ένωσης, να υπογράψουν και Οικονομική Σύμβαση. Δεν έφταναν οι ρήτρες σχετικά με τα ανακτορικά επιδόματα, τις βασιλικές χορηγίες και τις ξένες συμβάσεις που θα συνεχίζονταν. Το Ελληνικό Ταμείο υποχρεώθηκε να καταβάλλει συντάξεις και αποζημιώσεις δια βίου σε  Άγγλους υπηκόους, που ως εκείνες τις ημέρες υπηρετούσαν στην Ιόνιο Πολιτεία και θα έχαναν την εργασία τους με την εγκατάλειψη της “Προστασίας”…..»

Το Αρχείο των Γενικών Προβλεπτών Θαλάσσης – L’Archivio dei Provveditori Generali da Mar

 

Παναγιώτα Τζιβάρα – Σπύρος Καρύδης, Το Αρχείο των Γενικών Προβλεπτών Θαλάσσης. Αναζητώντας τα ίχνη του, εκδόσεις Ενάλιος, Αθήνα 2012, σ. 160, 14X21 εκ., ISBN 978-960-536-494-6.

[Panajota Tzivara – Spyros Karydis, L’Archivio dei Provveditori Generali da Mar. Alla ricerca delle sue tracce, edizioni Enalios, Atene 2012, p. 160, 14Χ21 cm, ISBN 978-960-536-494-6].

Στην Κέρκυρα, κτήση βενετική από το 1386, λειτουργούσαν κατά την περίοδο της βενετικής κυριαρχίας τρία αρχεία τα οποία συνδέονταν με τους κρατικούς αξιωματούχους, που στέλνονταν από τη Βενετία και είχαν ως έδρα τους την Κέρκυρα, δηλαδή το Archivio degli Atti Generalizi ή Archivio Generalizio (του γενικού προβλεπτή, αρχικά των τριών νησιών και ακολούθως της θάλασσας), το Archivio degli Atti Prefettizi ή Archivio Prefettizio (του προβλεπτή καπιτάνου της Κέρκυρας) και το Archivio degli Atti Prettorei ή Archivio Prettoreo (του βάιλου της Κέρκυρας).

Είναι προφανές ότι από τα αρχεία αυτά ξεχωριστό ενδιαφέρον, όχι μόνο για τον ελληνικό χώρο αλλά και για την ίδια τη Βενετία, έχει το Αρχείο των γενικών προβλεπτών, αφού σε αυτό συγκεντρώνονταν έγγραφα της πολιτικής, στρατιωτικής και δικαστικής δικαιοδοσίας του εκάστοτε γενικού προβλεπτή, ανώτατης αρχής σε περιφερειακό επίπεδο, ιδιαίτερα από το τέλος του 17ου αιώνα και έως την κατάλυση της βενετικής Δημοκρατίας.

Το Αρχείο χωριζόταν σε δύο ενότητες: το Archivio degli Atti Generalizi και το Archivio Secreto. Το πρώτο ιδρύθηκε το 1657 έπειτα από σχετικό αίτημα του Κρητικού Τζώρτζη Σκορδίλλη, οργανώθηκε με βάση τον κανονισμό που συνέταξε ο γενικός προβλεπτής Antonio Lippomano και περιέλαβε τις μη απόρρητες γραφές και πράξεις αστικών και ποινικών υποθέσεων των κατά καιρούς γενικών προβλεπτών. Το Αρχείο αναδιοργανώθηκε το 1760, χάρη στο ενδιαφέρον του γενικού προβλεπτή Franscesco Grimani και την εργασία του τότε αρχειοφύλακα Costantin Domenico Alberghini, υπό την εποπτεία του Giacomo Rizzo, γραμματέα του προβλεπτή καπιτάνου Alvise Foscari.

To Archivio Secreto περιλάμβανε τα απόρρητα έγγραφα, τα οποία παρέμεναν στη γραμματεία των γενικών προβλεπτών και παραδίδονταν στον εκάστοτε γραμματέα.

Η ύπαρξη του Αρχείου βεβαιώνεται στην Κέρκυρα έως την πρώτη δεκαετία του 19ου αιώνα, ενώ βιβλιογραφικά ο χρόνος επεκτείνεται έως το τέλος περίπου του αιώνα. Έκτοτε δεν υπάρχει καμιά μαρτυρία για την τύχη του Αρχείου, με εξαίρεση μία σύντομη μελέτη σε συλλογικό τόμο για την ιστορία της βενετοκρατίας στον ελληνικό χώρο, στην οποία υποστηρίχθηκε η παρουσία μέρους του Αρχείου του προβλεπτή στους φακέλους της αρχειακής σειράς «Ενετική Διοίκηση», στα Αρχεία Νομού Κέρκυρας.

Στο βιβλίο περιγράφεται η ίδρυση, η ανασυγκρότηση και το περιεχόμενο του Αρχείου των γενικών προβλεπτών με βάση ανέκδοτο υλικό που προέρχεται από το Κρατικό Αρχείο της Βενετίας· παρουσιάζονται οι ειδήσεις για τη φύλαξη του αρχειακού υλικού της περιόδου της βενετοκρατίας μετά την ίδρυση του Αρχειοφυλακείου της Κέρκυρας το 1818, καθώς και οι αναφορές στο Αρχείο των γενικῶν προβλεπτών σε μελέτες γνωστές στη βιβλιογραφία· διευρευνάται συστηματικά η βασιμότητα της άποψης για την ύπαρξη του Αρχείου ανάμεσα στους φακέλους των Αρχείων Νομού Κέρκυρας και, τέλος, δημοσιεύονται τα έγγραφα τα οποία εντοπίστηκαν στο Αρχείο της Βενετίας και αφορούν το θέμα.

Στόχος της εργασίας είναι να καταστήσει ξανά το ζήτημα του Αρχείου των γενικών προβλεπτών, που θεωρείται απωλεσθέν, αντικείμενο για συζήτηση και έρευνα, ώστε να εντοπιστεί, εφόσον υπάρχει, ή να διευκρινιστεί η τύχη του μετά την Ένωση της Επτανήσου με την Ελλάδα. Στην έρευνα αυτή πολύτιμες είναι οι πληροφορίες των εγγράφων που δημοσιεύονται. Μέσα από αυτά γίνεται γνωστό ότι το υλικό που ελέγχθηκε το 1760, έφερε σε όλα τα κατάστιχα και τις δέσμες, την υπογραφή του Costantin Domenico Alberghini, ο οποίος είχε αναλάβει το βάρος της αναδιοργάνωσής του. Εξαιρετικής σημασίας είναι επίσης οι κατάλογοι (ινβεντάρια) στους οποίους περιγράφονται με λεπτομέρειες τα κατάστιχα, οι φάκελοι και οι δέσμες με τους τίτλους τους και τον ακριβή αριθμό των φύλλων τους, για ένα τμήμα του αρχείου των Atti Generalizi και για το μεγαλύτερο μέρος του Archivio Secreto.

Το κεφαλονίτικο γλωσσικό ιδίωμα


«Λένε και ξαναλένε πως η εποχή μας ζει την κυριαρχία της εικόνας και το θάνατο του λόγου»


Γιώργος Ζούμπος


Στις 13 Οκτώβρη 2007 πραγματοποιήθηκε στο Αργοστόλι επιστημονικό συμπόσιο με θέμα «Το κεφαλονίτικο γλωσσικό ιδίωμα». Την οργάνωση είχε ο Σύνδεσμος Φιλολόγων Κεφαλονιάς-Ιθάκης (ένα από τα σημαντικότερα επιστημονικά σωματεία των Ιονίων), ενώ συνεργάστηκε το Κέντρο Ερεύνης των Νεοελληνικών Διαλέκτων και Ιδιωμάτων της Ακαδημίας Αθηνών.

Ο τόμος των πρακτικών εκδόθηκε, με καθυστέρηση μιας πενταετίας και παρά τις αντικειμενικές δυσκολίες, πριν λίγες εβδομάδες με επιμέλεια του ιστορικού Πέτρου Πετράτου, ο οποίος είχε κάνει και την εισαγωγική ομιλία σαν πρόεδρος της Οργανωτικής Επιτροπής.

Θα πρέπει να θυμίσουμε ότι ο Σύνδεσμος Φιλολόγων Κεφαλονιάς-Ιθάκης εκδίδει κάθε χρόνο την «Κυμοθόη», έναν πολυσέλιδο τόμο με εξαιρετικά ενδιαφέρουσες επιστημονικές εργασίες για τα Ιόνια και ειδικότερα βέβαια για την Κεφαλονιά και την Ιθάκη.


Προσπάθεια ανοικτής επιστημονικής συζήτησης


Ο Σύνδεσμος Φιλολόγων Κεφαλονιάς-Ιθάκης προχώρησε στη διοργάνωση του Συμποσίου με σκοπό να φέρει στην επιφάνεια το θέμα της έρευνας γύρω από το κεφαλονίτικο γλωσσικό ιδίωμα. Το Συμπόσιο αποτέλεσε την πρώτη προσπάθεια ανοικτής επιστημονικής συζήτησης για το θέμα, ενώ στο βήμα των εισηγητών συνυπήρξαν καταξιωμένοι επιστήμονες με νέους ερευνητές, πανεπιστημιακοί καθηγητές και γλωσσολόγοι ερευνητές της Ακαδημίας Αθηνών. Ταυτόχρονα στην ανάδειξη του κεφαλονίτικου γλωσσικού ιδιώματος και της ντόπιας προφοράς συμμετείχαν μαθητές και: η φιλόλογος Αντουανέτα Μπάλλα, οι Λουκάς Νιφοράτος, Γιάννης Νεόφυτος και ο δάσκαλος Γεράσιμος Γαλανός.

Στην εισαγωγική ομιλία, ο Π. Πετράτος αναφέρει μεταξύ άλλων τις εργασίες που έχουν εκδοθεί για την κεφαλονίτικη διάλεκτο και επισημαίνει ό,τι:

«.., με κάθε ευκαιρία επισημαινόταν η ανάγκη να αναζωογονηθεί η ερευνητική δουλειά για το κεφαλονίτικο ιδίωμα. Ο καθηγητής Γλωσσολογίας Γ.Π. Αναγνωστόπουλος – είχε γράψει ο Κεφαλονίτης καθηγητής Λαογραφίας Δημ. Λουκάτος, - έλεγε στοςυ Κεφαλονίτες φοιτητές του ότι πρέπει να καταρτιστεί ο Γλωσσικός Άτλαντας της Κεφαλονιάς, και συμπλήρωνε ο Δημ. Λουκάτος πως χρειάζεται και μια Γραμματική του κεφαλονίτικου ιδιώματος. Την τελευταία σχετική παρότρυνση την είχαμε πριν από δέκα περίπου χρόνια από τον Κεφαλονίτη φιλόλογο και νεοελληνιστή Γιώργο Αλισανδράτο, όταν έκανε λόγο για τη σύνταξη ενός Ονοματολογίου Κεφαλονιάς και Ιθάκης και ενός Λεξικού ιδιωματισμών της Επτανησιακής Λογοτεχνίας και της Δημώδους Γραμματείας»


Το περιεχόμενο


Ο τόμος περιλαμβάνει τις παρακάτω ανακοινώσεις και παρεμβάσεις:

• Γερασιμούλα Δανελάτου: Τα γλωσσάρια του κεφαλληνιακού και ιθακησιακού ιδιώματος

• Ευγενία Μαγουλά, Σταμάτης Μπέης: Ο ρόλος του κεφαλονίτικου ιδιώματος στη διαμόρφωση της Κοινής Νέας Ελληνικής

• Νικόλαος Κοντοσόπουλος: Τα επτανησιακά γλωσσικα ίδιώματα

• Μαρία Ραυτοπούλου: Χαρακτηριστικά του ιδιώματος της Ιθάκης

• Ντιάνα Αντωνακάτου: Το Πρακτικόν της Λατινικής Επισκοπής Κεφαλληνίας και η Επιτομή αυτού ως γλωσσικά κείμενα

• Σταματούλα Ζαπάντη: Ο γραπτός λόγος των νοταρίων της Κεφαλονιάς τον 16ο και 17ο αιώνα

• Γεώργιος Γ. Μαγουλάς: Η θέση της αρχαίας κεφαλληνιακής διαλέκτου μεταξύ των δυτικών (δωρικών) διαλέκτων

• Πέτρος Πετράτος: Αρχαιοπινή στοιχεία στο καθημερινό λεξιλόγιο της Κεφαλονιάς

• Διονυσία Κυπριώτου – Αναστασία Ποδηματά: Τουρκικές λέξεις στο κεφαλονίτικο λεξιλόγιο. (Από το χειρόγραφο του Ευάγγελου Τσιμαράτου)

• Ευπραξία Πολλάτου: Μόνο δικά μας: κατασκευή και χρήση τοπικών εννοιών

• Γιακουμάκη Ελευθερία: Μορφολογικές παρατηρήσεις στο κεφαλονίτικο ιδίωμα

• Χρυσούλα Καραντζη – Ανδρειωμένου: Προφορικότητα και λογοτεχνικότητα στην κεφαλονίτικη σάτιρα

• Θεοδόσης Πυλαρινός: Διαλεκτικά παιγνίδια της γλώσσας του Ανδρέα Λασκαράτου


(ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ, 28-07-2012)

Γεράσιμος Ρομποτής: "Άδεια όστρακα", Γαβριηλίδης

Πέτρος Πετράτος: "Ο Ρήγας Βελεστινλής και τα Επτάνησα"

Λουκιανός Ζαμίτ: "Διαπρεπείς Κερκυραίοι 16ου-19ου αιώνα"

Γιώργος Καζιάνης: "Το δράμα ενός μετανάστη"

ΚΥΜΟΘΟΗ, τόμος 21, ΑΡΓΟΣΤΟΛΙ 2011

ΟΛΓΑ ΠΑΧΗ: "Ο κερκυραίος πολιτικός Κωνσταντίνος Ζαβιτζιάνος"

ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΣΟΛΩΜΟΣ (πρακτικά επιστημονικής ημερίδας στην Κύπρο)

Στις 27  Οκτώβρη του 2007, ο Σύνδεσμος Ελλήνων Κυπρίων Φιλολόγων και η Ένωση Λογοτεχνών Κύπρου οργάνωσαν στη Λευκωσία ημερίδα με αντικείμενο: «Διονύσιος Σολωμός (150 χρόνια από το θάνατο του ποιητή)» και τα πρακτικά κυκλοφόρησαν πριν λίγους μήνες, συγκεντρώνοντας την προσοχή ακόμα μια φορά όσων ασχολούνται με τον εθνικό μας ποιητή.

Την επιμέλεια του τόμου είχε ο κερκυραίος της διασποράς φιλόλογος Γιώργος Μύαρης ο οποίος συμμετείχε και στην οργανωτική επιτροπή της ημερίδας. Από το εκτεταμένο προλογικό σημείωμα παρουσιάζουμε ορισμένα αντιπροσωπευτικά σημεία τα οποία μεταφέρουν το πνεύμα των ανακοινώσεων που έγιναν.

Η σολωμική ποίηση στην Κύπρο

Η επέτειος των 150 χρόνων από τον θάνατο του ποιητή αποτέλεσε αφορμή για νέες απόπειρες ερευνών, προσεγγίσεων, αναψηλαφήσεων, ενώ για την Κύπρο χρειάζεται να γίνει ιδιαίτερος λόγος, καθώς η ευμενής απήχηση ήδη από τον 19^ο αιώνα της σολωμικής ποίησης στους έλληνες κύπριους λογοτέχνες και κριτικούς είναι διαπιστωμένο γεγονός.

Ανακοινώσεις: Στυλιανός Αλεξίου

Στο πλαίσιο της εισήγησής του αντιτίθεται σε παρανοήσεις σολωμιστών, βασιζόμενος, αφενός, στην τεκμηριωμένη θέση ότι την ποιητική τέχνη του Διονυσίου Σολωμού διαπερνά η επιδίωξη του «σύντομου και υψηλού». Αφετέρου, απομακρύνεται από προβληματικές αναγνώσεις (την παλαιότερη του Πολυλά, των πρόσφατων «αναλυτικών εκδόσεων» κ.ά)∙ βασίζεται στην πανομοιότυπη έκδοση των Αυτόγραφων Έργων από τον Λίνο Πολίτη, στο νοηματικό περιεχόμενο, στα ιταλικά σχεδιάσματα και σημειώσεις του ποιητή και συγκροτεί τις δικές του εκδόσεις (του 1994 και του 2007), ενώ παρακολουθεί στα εισαγωγικά σημειώματα τη λογοτεχνική εξέλιξη του ποιητή και την τύχη του έργου του στην ευρύτερη πνευματική ζωή του ελληνισμού.

Γιάννης Δάλλας

Ερευνά στοχαστικά το «μέγα ερείπιον» της νεοελληνικής λογοτεχνίας, τον δημιουργό Διονύσιο Σολωμό. Σύμφωνα με την προσέγγισή του, συνταιριάζονται σταδιακά ευγενισμός, ιδανισμός, πατριωτικός διαφωτισμός, μεταφυσική εκζήτηση, φιλολογικός σατανισμός και συντείνουν στη διαμόρφωση της ποιητικής του τέχνης. Σχολιάζει το ειδικό βάρος που έχουν το βίωμα (ως αφετηρία), η θεωρία (ως πεδίο επεξεργασίας) και η καθημερινότητα (ως καταλύτης) στη διαμόρφωση του ώριμου σολωμικού ποιητικού μάγματος. Ένα μάγμα, που, μέσω της ελλειπτικής Γυναίκας της Ζάκυθος, αυτού του ολοκληρώματος συλλογικού βιώματος και τέχνης, σαφώς εκτινάσσεται προδρομικά ίσαμε τις παρυφές της «καθαρής ποίησης».

Ερατοσθένης Καψωμένος

Ως επιστημονικός υπεύθυνος του προγράμματος  Διονύσιος Σολωμός. Ο βίος, το έργο, η ποιητική του, πληροφορεί για τον επιτυχή συνδυασμό πληροφορικής και φιλολογίας και το παραχθέν Cd-Rom, που περιέχει το σύνολο του ελληνόγλωσσου έργου του ποιητή. Εκτιμά ότι αυτό επιτρέπει την ανάδειξη του δυναμικού και πρωτοποριακού χαρακτήρα της ποιητικής τέχνης του Σολωμού, όπως επίσης και την «εικονική» ενεργητική συμμετοχή του χρήστη στην πρακτική του ποιητή. Σ’ αυτό, ειδικότερα  διερευνάται η συνάρτηση ανάμεσα στην ποιητική τέχνη και την κοσμοθεωρία του ποιητή στα χειρόγραφα και τις φιλοσοφικές συνθέσεις (Ελεύθεροι Πολιορκημένοι, Κρητικός και Πόρφυρας), στα θεματικά επεισόδια και τις τραγικές συγκρούσεις που ενυπάρχουν στα έργα. Αποδεδειγμένα ο Σολωμός οικοδομεί τη νεοελληνική αντίληψη του τραγικού σε αντιπαράθεση με το σιλλερικό ιδεαλιστικό πρότυπο∙ συγχρόνως στο συνθεσιακό και σημασιακό επίπεδο το έργο του συγγενεύει περισσότερο με τον μοντερνισμό του εικοστού αιώνα. 

Κατερίνα Τικτοπούλου

Ενταγμένη στο ευρύτερο πλαίσιο της ιταλικής επιρροής και της ιταλόγλωσσης λογοτεχνικής παραγωγής των Επτανησίων η διερεύνηση που επιχειρεί μέσα από την εισήγησή της, αποτελεί χαρτογράφηση και ανάδειξη της σημασίας που έχει για το πρόσωπο και το έργο του ποιητή η ιταλογλωσσία του. Συνολικά 129 ιταλόγλωσσα κείμενα, πεζά και ποιητικά, πλαισιώνουν το ποιοτικά ανώτερο ελληνόγλωσσο έργο του Διον. Σολωμού, ιδίως στην έναρξη και τη λήξη της ποιητικής διαδρομής του ποιητή. Η παράλληλη και συναρτημένη ανάγνωση το ιταλόγλωσσου και του ελληνόγλωσσου έργου επιβεβαιώνουν ότι, μέσα και από την ιταλική γλώσσα, παιδεία, δημιουργία του, ο Σολωμός συνειδητά επεξεργάστηκε όλα όσα τον ανέδειξαν σε Έλληνα ποιητή με ευρωπαϊκό ορίζοντα.

Μαρίνα Ροδοσθένους

Σημείο εκκίνησής της είναι η διαπίστωση ότι δεν υπάρχει ρητή μαρτυρία για τη γνώση της ποιμενικής τραγικοκωμωδίας Πανώρια του Χορτάτση (τέλη 16^ου αι.), όπως και για τα πλείστα έργα τη κρητικής λογοτεχνίας, από τον Διονύσιο Σολωμό∙ ο δημιουργός, ωστόσο, είχε   υπόψη του την ποιμενική λογοτεχνική παράδοση, όπως απορρέει από τα γραπτά του. Στην εισήγηση συνεξετάζονται οι σχέσεις παραλληλίας σε θεματικό και εκφραστικό επίπεδο ανάμεσα στον Κρητικό του Σολωμού και την Πανώρια του Χορτάτση.  Στοιχεία της καταγωγής, της εξωτερικής ομορφιάς,  του χαρακτήρα και των συναισθηματικών αποχρώσεων της ηρωίδας, αλλά και των άλλων πλασμάτων της φύσης, εικόνες και μεταφορές για τη φύση και η έγνοια του ποιητή για τη δημιουργία «μεικτού είδους» επιτρέπουν τις συναναγνώσεις, όπως καταδεικνύεται και στο επίμετρο.

Βαγγέλης Χατζηβασιλείου

Για την ανίχνευση του περιεχομένου της σολωμικής κριτικής αφορμάται από τη στάση του ίδιου του Διον. Σολωμού ως προς την αρχαιοελληνική, ευρωπαϊκή και νεοελληνική λογοτεχνική παράδοση, ως προς τη δημοτική γλώσσα και τη διεκδίκηση της αυτόνομης δημιουργικής παρουσίας του καλλιτέχνη. Αντικρίζει τον θάνατο του Σολωμού ως ορόσημο, αφενός, για την άνθιση και κορύφωση της σολωμικής κριτικής λίγο μετά το μέσον του 19^ου αιώνα κι, αφετέρου, για τη βαθμιαία παρακμή της, ιδίως στους κόλπους της επτανησιακής κριτικής (μετά την κατά φάσεις σύγκρουση των Πολυλά, Τρικούπη, Ψύλλα, Στάη με τον Σπ. Ζαμπέλιο, τους αδελφούς Σούτσου, τον Αλ. Ρίζο-Ραγκαβή). Έπονται οι μετασχηματισμοί της πιο σύνθετης κριτικής στο έργο του Σολωμού στον 20^ο αι. (διαφορετικών ιδεολογικών αφετηριών στις περιπτώσεις των Κ. Παλαμά, Γ. Αποστολάκη, Κ. Βάρναλη, Κ.Θ. Δημαρά, Γ. Σεφέρη, Ζησ. Λορεντζάτου). Διαπιστώνει ότι μετά την καθοριστική παρέμβαση του Λ. Πολίτη, η σολωμική κριτική απαλλάσσεται από τις φορτίσεις του ιστορικού της χρόνου και καθίσταται αντικείμενο της επιστημονικής έρευνας.

Δημήτρης Αρβανιτάκης

Τον απασχολεί το ότι το ζήτημα της διαμόρφωσης της εθνικής γλώσσας ως κομβικό στοιχείο του πολιτισμού, με αναλογίες και διαφορές, συμπίπτει χρονικά στην Ελλάδα και στην Ιταλία του αρχόμενου 19^ου αιώνα. Εστιάζει, κατά πρώτο, την έρευνά του στην προσπάθεια ανάδειξης κειμενικών στοιχείων και στην περιγραφή του πνευματικού κλίματος εντός του οποίου ανατράφηκε ο Σολωμός στην Ιταλία. Στοχεύει έτσι να εντοπίσει τις θεωρητικές απόψεις οι οποίες διαμόρφωσαν το κλίμα αυτό και είναι διακριτές στον σολωμικό Διάλογο. Δοκιμάζει επιτυχώς να εμβαθύνει στο ζήτημα των ιταλικών πηγών του Διαλόγου και δέχεται ότι ο Σολωμός διαμόρφωσε μεγάλο μέρος της ποιητικής του στην Ιταλία και κυρίως την εικόνα του για τη γλώσσα και τον ρόλο του ποιητή. Ακολούθως διεξέρχεται συστηματικά την πρόσληψη των ιταλικών συζητήσεων από Έλληνες και μη, οι οποίοι ασχολήθηκαν με το ελληνικό γλωσσικό ζήτημα και διατύπωσαν δημόσια την επιχειρηματολογία τους. Φωτίζει τις δυναμικές που εκκινούσαν από την «ιταλική πτυχή» του νεότερου ελληνισμού και αναπτύχθηκαν τόσο στο έργο του Σολωμού όσο και σε επεξεργασίες του Ούγο Φόσκολο, του Ανδρέα Μουστοξύδη, του Μάρκου Πιέρη, του Ανδρέα Κάλβου.

Λεύκιος Ζαφειρίου

Η επί εικοσιένα χρόνια διαμονή των δύο ποιητών στον περιορισμένο γεωγραφικά και πληθυσμιακά χώρο της Κέρκυρας, πρωτεύουσας της Ιονίου Πολιτείας, απασχολεί τον Λεύκιο Ζαφειρίου. Ο ερευνητής διαπιστώνει ότι κατά την κερκυραϊκή περίοδο της ζωής των δύο ποιητών επισυνέβη η ενίσχυση ήδη διαμορφωμένων και η καλλιέργεια νέων διαπροσωπικών και κοινωνικών σχέσεων με πρόσωπα των οποίων ο κύκλος δράσης τέμνεται ξεχωριστά με πτυχές του βίου καθενός από τους ποιητές (Λόρδος Γκίλφορδ, Λόρδος Μπάιρον, I. Πετριτσόπουλος, Π. Βράιλας-Αρμένης). Ανάλογο πλέγμα επαφών αναδεικνύεται και σε ευρωπαϊκά περιβάλλοντα μέσα από ανιχνεύσεις και συγκεκριμένες αναφορές (Έλληνες της διασποράς, το γαλλικό περιοδικό Le Globe και φιλελληνικοί κύκλοι σε Γαλλία και Ελβετία). Απομένει στους ερευνητές να εντείνουν τις προσπάθειες προς την κατεύθυνση επανελέγχου προηγούμενων και ανεύρεσης νέων δεδομένων.

(Καθημερινή Ενημέρωση Κέρκυρας, 6 Δεκέμβρη 2011)

Α.Ε.Β.Ε.Κ. Η Ελαιουργία και το Εργοστάσιο Γάλακτος

Εισαγωγικά παρουσιάζεται η εξέλιξη της κερκυραϊκής Βιοτεχνίας και Βιομηχανίας από την περίοδο της βενετικής κυριαρχίας μέχρι και το πρώτο μισό του 20^ου αιώνα, οπότε «… ο δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος και ο εμφύλιος στη συνέχεια, αποτέλεσαν ένα ακόμη τρομερό κτύπημα για την κερκυραϊκή οικονομία. Τίποτα δεν έμεινε στη θέση του. Η βιομηχανία παρουσίασε εξασθένιση μέχρι σημείου μηδενισμού της παραγωγής σε ορισμένες περιπτώσεις».

Η Ελαιουργία της Α.Ε.Β.Ε.Κ.

Η ενότητα αυτή περιλαμβάνει:

* Την ιστορία της ελαιοκαλλιέργειας

* Την καλλιέργεια της Ελιάς στην Αρχαία Ελλάδα

* Την καλλιέργεια της Ελιάς στην Κέρκυρα

* Τα σχετικά με την Ανώνυμη Εταιρεία Βιομηχανίας Ελαιουργίας Κέρκυρας (Α.Ε.Β.Ε.Κ.), η οποία έμεινε γνωστή σαν «Ελαιουργία», από την ίδρυσή της στα 1924 μέχρι τη διάλυσή της στα 1985.

* Περιγραφή των κτιριακών εγκαταστάσεων του Μαντουκιού, κάποιες από τις οποίες υπήρχαν από την εποχή της Αγγλοκρατίας.

* Τη δημιουργία και την εξέλιξη ως το κλείσιμο της Ελαιουργίας στην Μεσαριά.

Το εργοστάσιο Γάλακτος

Μετά από μια εισαγωγή με την ιστορία του  ελληνικού Γάλακτος, γίνεται ευρεία αναφορά στην Α.Ε. Γαλακτοκομικών και Κτηνοτροφικών προϊόντων του Μιλτιάδη Μαργαρίτη  η οποία προϋπήρξε της Α.Ε.Β.Ε.Κ. αλλά ταυτόχρονα ήταν  πρόδρομος της.

Ακολουθεί το ιστορικό του εργοστασίου Γάλακτος της Α.Ε.Β.Ε.Κ. το οποίο λειτουργεί από το 1964 στη θέση Βρυώνη με 30 μόνιμους εργαζόμενους και αφού διαγράψει μια εμπορική παρουσία 30 χρόνων, κλείνει στις 24 Ιούλη 1994. Ο αναγνώστης έχει την ευκαιρία να γνωρίσει πως εξελίχθηκε η μονάδα όλα αυτά τα χρόνια, πως συγκεντρώνονταν το απαραίτητο γάλα, τη διαδικασία της παστερίωσης  και την οργάνωση της εμπορικής διάθεσης.

Η μελέτη κλείνει με σειρά σημειώσεων και βιβλιογραφία ενώ συνοδεύεται με πολύτιμες φωτογραφίες από τις συλλογές του Τάσου Ζωχιού και του Λεωνίδα Παγκράτη.

Ο κόπος της συγκέντρωσης του υλικού και της συγγραφής ανήκει στους καθηγητές Θεοφάνη Κυπριώτη, Χαράλαμπο Μωραϊτη και στους μαθητές: Εύα Μακρή, Τομ Πουλιάση, Λευτέρη Νάξη, Γιάννη Άνθη, Γιάννη Δαφνή, Κώστα Παγιάτη, Κώστα Όνγκαρη, Κώστα Παπαδόπουλο, Θανάση Γαρδικιώτη και Σπύρο Γκαγκάρα.

ΣΟΣΙΑΛΙΣΤΙΚΟΣ ΟΜΙΛΟΣ ΚΕΡΚΥΡΑΣ

Σοσιαλιστικός Όμιλος Κέρκυρας


Η έκδοση είναι επετειακή, καθώς το 2011 συμπληρώθηκαν 100 χρόνια από την ίδρυση του Ομίλου, από τον πρωτοπόρο λογοτέχνη Κωνσταντίνο Θεοτόκη και άλλους Κερκυραίους διανοούμενους και εργάτες, στην πόλη της Κέρκυρας. Η σοσιαλιστική οργάνωση του νησιού συνέβαλε, ως γνωστόν, στην ίδρυση του Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος Ελλάδας (ΣΕΚΕ), που αργότερα μετονομάστηκε Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας.

ΣΠΥΡΟΣ ΧΡ.ΚΑΡΥΔΗΣ: "Η ΟΔΗΓΗΤΡΙΑ ΑΓΡΑΦΩΝ ΚΕΡΚΥΡΑΣ"

ΣΠΥΡΟΣ ΚΑΡΥΔΗΣ: "ΟΨΕΙΣ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΣΤΟΝ ΒΕΝΕΤΟΚΡΑΤΟΥΜΕΝΟ ΧΩΡΟ"

Στον παρόντα τόμο συγκεντρώνονται μελέτες που αφορούν πτυχές της οργάνωσης της Ορθόδοξης Εκκλησίας στην Κέρκυρα, τη Ζάκυνθο, την Κεφαλληνία, τα Κύθηρα και την Πελοπόννησο κατά τη διάρκεια της βενετικής κυριαρχίας. Η κριτική προσέγγιση της βιβλιογραφίας, των γνωστών ως σήμερα αρχειακών πηγών, καθώς και νέων, άγνωστων ως τώρα, αρχειακών τεκμηρίων που αφορούν την οργάνωση της Ορθόδοξης Εκκλησίας των περιοχών αυτών, κατέδειξε την ανάγκη για την αναθεώρηση των υφισταμένων απόψεων και για τη διατύπωση νέων απαντήσεων στα μελετώμενα ζητήματα.

"ΣΠΥΡΙΔΩΝ-ΦΙΛΙΣΚΟΣ ΣΑΜΑΡΑΣ. ΕΠΕΤΕΙΑΚΟΣ ΤΟΜΟΣ ΓΙΑ ΤΑ 150 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗ ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΟΥ". Φιλαρμονική Εταιρεία Κέρκυρας, Κέρκυρα 2011

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Κέρκυρα, 17/29 Νοεμβρίου 1861 και ώρα 7 π.μ.: ο πενηντατετράχρονος υποπρόξενος του Βασιλείου της Ελλάδος «Σκαρλάτος Σαμμάρας [sic], ἱππότης διαφόρων παρασήμων, γεννημένος εἰς τὴν Βιένην τῆς Αὐστρίας» και η εικοσιεξάχρονη σύζυγός του Φανή Ελάου, γεννημένη στην Κωνσταντινούπολη, απέκτησαν ένα γιο. Τρεις εβδομάδες αργότερα, στις 10/22 Δεκεμβρίου, το νεογέννητο βρέφος βαπτίστηκε στον ιερό ναό της Υπεραγίας Θεοτόκου Φανερωμένης (ο οποίος ακόμη και σήμερα είναι γνωστός ως η «Παναγία των Ξένων») με αναδόχους τον Κερκυραίο ιστορικό και φιλόλογο Ιωάννη Ρωμανό και την κόμισσα Αγγελική Θεοτόκη-Ανδρουτσέλη, σύζυγο του Νικολάου Βροκίνη (θείου του ιστορικού Λαυρεντίου Βροκίνη). Το βρέφος δεν έλαβε όμως τα ονόματα Γεώργιος ή Ιωσήφ (σύμφωνα με εκείνα των παππούδων του), αλλά Σπυρίδων-Φιλίσκος. Το νεογέννητο αυτό επρόκειτο να εξελιχθεί στον μουσουργό Σπύρο Σαμάρα, ο οποίος έμελε να αναδειχθεί σε έναν από τους σημαντικότερους, αλλά συνάμα και πλέον παρεξηγημένους, πρωταγωνιστές της ελληνικής μουσικής ιστορίας των νεώτερων χρόνων.

Η συμπλήρωση εφέτος 150 ετών από τη γέννηση του Σαμάρα και ενός αιώνα από τη μόνιμη και μοιραία επιστροφή του στην Ελλάδα δίνει για ακόμη μια φορά την ευκαιρία να υπογραμμιστεί το αυτονόητο. Αυτό δεν είναι τίποτε άλλο από τη διαπίστωση ότι ο συνθέτης δεν βάσιζε την οποιαδήποτε φιλοδοξία υστεροφημίας στον παλαμικό Ολυμπιακό Ύμνο του 1896, σε ένα έργο δηλαδή εν πολλοίς ευκαιριακό, το οποίο θα καθιερωνόταν μάλλον συμπτωματικά ως επίσημος ύμνος των Ολυμπιακών Αγώνων μόλις το 1958, δηλαδή εξήντα δύο χρόνια μετά την παγκόσμια «πρώτη» του και σαράντα ένα χρόνια μετά τον θάνατο του συνθέτη του.

Πράγματι, το 1896 ο Κερκυραίος συνθέτης βρισκόταν στο ζενίθ της καριέρας του στην Ευρώπη. Όπερές του παρουσιάζονταν όχι μόνο στην Ιταλία, αλλά και σε άλλα ευρωπαϊκά οπερατικά κέντρα (Παρίσι, Νίκαια, Λειψία, Κολωνία, Βόννη), ενώ η φήμη του έφτανε ως την Αργεντινή. Η εργογραφία τού συνθέτη μέχρι το 1896 αποκαλύπτει μια σειρά επιτυχημένων, αλλά ξεχασμένων πλέον, οπερατικών έργων: Flora Mirabilis (1886), Medgé (1888), Lionella (1891), La martire (1894), La furia domata (1895). H εξαιρετική πορεία του στις ευρωπαϊκές μελοδραματικές σκηνές συνεχίστηκε βεβαίως και μετά τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1896 με την ίδια επιτυχία μέχρι την επιστροφή του στην Ελλάδα το 1911. Τη δυναμικη του Σαμάρα αποδεικνύουν η υποδοχή των μελοδραμάτων Mademoiselle de Belle-Isle (1905), La biondinetta (1903, 1906), Rhea (1908), καθώς και οι ποιότητες της ημιτελούς La tigra.

Εκατόν πενήντα χρόνια μετά από εκείνο το πρωινό της 29^ης Νοεμβρίου 1861 η Φιλαρμονική Εταιρεία Κερκύρας παρουσιάζει τον δεύτερο τόμο των Δημοσιευμάτων του Μουσείου Μουσικής «Νικόλαος Χαλικιόπουλος Μάντζαρος». Στην επετειακή αυτή έκδοση τιμάται ο Σπύρος Σαμάρας, ο πρώτος Έλληνας συνθέτης που έτυχε πραγματικά διεθνούς αναγνώρισης και ο οποίος απεδείκνυε ότι η ιδιοφυία δεν γνωρίζει γεωγραφικά και φυλετικά όρια. Στον τόμο δημοσιεύονται τρεις πρωτότυπες ερευνητικές εργασίες, μια μαρτυρία και αριθμός φωτογραφικών ντοκουμέντων. Όλα τα παραπάνω αποκαλύπτουν άγνωστες πτυχές των σχέσεων του συνθέτη με την Ελλάδα, καθώς και της αξιοζήλευτης και εξαιρετικά σημαντικής πορείας του Σαμάρα στον διεθνή μουσικό και μουσικοθεατρικό χώρο στο μεταίχμιο μεταξύ 19^ου και 20^ού αιώνα. Ζώντας σε αυτό το μεταίχμιο ο Κερκυραίος μουσουργός ωφελήθηκε σε μέγιστο βαθμό από τα νάματα της εποχής του και άφησε συγκλονιστικές μουσικές σελίδες.

Στην πρώτη μελέτη του τόμου ο Χάρης Ξανθουδάκης αποκαλύπτει άγνωστες πτυχές της σύνθεσης και της παρθενικής παρουσίασης του περίφημου και εμβληματικού Ολυμπιακού Ύμνου στην Αθήνα, το 1896. Οι συνθήκες, τα πρόσωπα και οι προπαρασκευαστικές δραστηριότητες παρουσιάζονται ενδελεχώς μέσα από τον τον τύπο και τους πρωταγωνιστές της εποχής. Επίσης, απολύπτεται πλούτος νέων στοιχείων, τα οποία υπογραμμίζουν το πολιτικό και εθνικό βάρος που έλαβε ο Ύμνος στο ελλαδικό βασίλειο της εποχής ως ένα σύμβολο αποστασιοποίησης από το οθωμανικό παρελθόν και σύνδεσης με το αρχαιοελληνικό πνεύμα.

Το δεύτερο ερευνητικό πόνημα του τόμου υπογράφει η θεατρολόγος Στέλλα Κουρμπανά και αφορά στις σχεδόν μυθιστορηματικές συμπληγάδες που συνάντησε στην Ελλάδα η σαμαρική Flora Mirabilis. Ήδη από την παγκόσμια πρώτη της στο Μιλάνο το 1886 η συγκεκριμένη όπερα είχε αναδείξει το ταλέντο και τις ικανότητες του Κερκυραίου μουσουργού. Το ενδιαφέρον για το πρωτόλειο αυτό έργο του Σαμάρα υπήρξε εξαιρετικό και στην Ελλάδα της εποχής. Ωστόσο, μετά από διάφορες αναβολές και αποτυχημένες απόπειρες παρουσίασής της σε διάφορες πόλεις του τότε ελλαδικού βασιλείου το έργο θα εύρισκε τελικά φιλόξενο χώρο στο κερκυραϊκό θέατρο San Giacomo. Στη γενέτειρα του Σαμάρα η ελλαδική πρεμιέρα της Flora Mirabilis θα γνώριζε πρωτοφανή επιτυχία και θα άφηνε εποχή, απόηχοι της οποίας φθάνουν μέχρι τις μέρες μας. Στο επίμετρο της μελέτης παρουσιάζεται σειρά ντοκουμέντων, τα οποία ρίχνουν νέο φως στην περίοδο και στους πρωταγωνιστές της.

Στο τρίτο μελέτημα ο υπογράφων ασχολείται με τις σχέσεις του Σαμάρα με τη Φιλαρμονική Εταιρεία Κερκύρας. Η συγκεκριμένη πτυχή της ζωής του μουσουργού είχε ελάχιστα διερευνηθεί και η όποια αναφορά σε αυτή κατά κανόνα περιοριζόταν στη συμμετοχή της μπάντας της Φιλαρμονικής στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1896. Ωστόσο, το αρχειακό υλικό της Εταιρείας και ο τύπος της εποχής αποκαλύπτουν μια αμεσότερη και βαθύτερη σχέση του Σαμάρα με το κορυφαίο μουσικοεκπαιδευτικό ίδρυμα της ιδιαίτερης πατρίδας του, σχέση η οποία ήταν ήδη στενή και άμεση τουλάχιστον από το 1886. Επίσης, στο επίμετρο του κειμένου παρατίθενται μια σειρά νέων στοιχείων για τον πατέρα του συνθέτη, τον «υποπρόξενο γραμματεά Σκαρλάτο Σαμμάρα».

Το κείμενο-μαρτυρία του παρόντος επετειακού τόμου φέρει την υπογραφή του μουσικολόγου-μουσικοκριτικού Γιώργου Λεωτσάκου, δηλαδή του ανθρώπου εκείνου που περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο τα τελευταία τριάντα χρόνια έχει συνδέσει το όνομά του με τον Σπύρο Σαμάρα. Ο Γιώργος Λεωτσάκος με ιεραποστολικό ζήλο ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του 1980 ανέλαβε το δύσκολο έργο της «απενοχοποίησης» του Σαμάρα και της λεγόμενης «Επτανησιακής Σχολής» εν γένει. Στο παρόν κείμενό του ο συγγραφέας με το γλαφυρό ύφος του προχωρά σε έναν πρώτο προσωπικό απολογισμό της εικοσιπενταετούς ερευνητικής αφοσίωσής του στο έργο και στη ζωή του Σπύρου Σαμάρα. Συνάμα, προσφέρει πλήθος πληροφοριών για τη μεταθανάτια τύχη του έργου του Κερκυραίου συνθέτη, όπως τη βίωσε ο ίδιος, και θέτει σειρά νέων ερευνητικών στόχων για μελλοντική έρευνα.

Το φωτογραφικό υλικό που παρουσιάζεται στον παρόντα τόμο, είτε διάσπαρτα μεταξύ των κειμένων είτε με τη μορφή λευκώματος στο τέλος του τόμου, επιχειρεί να διασώσει στη συλλογική μνήμη διάφορα ντοκουμέντα, επί το πλείστον πρωτοδημοσιευόμενα, που αφορούν στον Σαμάρα. Η πλειοψηφία των ντοκουμέντων προέρχεται από το αρχειακό υλικό της Φιλαρμονικής, πολλά δε από αυτά εκτίθενται στο Μουσείο Μουσικής του ιδρύματος.

Όπως είναι σαφές, ο παρών επετειακός τόμος είναι αποτέλεσμα συλλογικής προσπάθειας, η οποία οφείλει ευχαριστίες σε διάφορους φορείς και πρόσωπα. Αρχικά, αποδίδονται εγκάρδιες ευχαριστίες στη Διοικητική Επιτροπή της Αναγνωστικής Εταιρίας Κερκύρας και τον υπεύθυνο της βιβλιοθήκης της, κ. Ανδρέα Παπαδάτο, για τη διάθεση σπάνιου υλικού σχετικού με τον Σαμάρα από τις αρχειακές σειρές της. Επίσης, ευχαριστίες οφείλονται στο Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο (ΕΛΙΑ), στη Βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων και στο προσωπικό των Γενικών Αρχείων του Κράτους του Νομού Κερκύρας για την απλόχερη βοήθειά τους και για την ικανοποίηση των ερευνητικών απαιτήσεων των συγγραφέων. Η Μαρία Σουρβίνου, η οποία με κόπο και μεράκι επιμελήθηκε τις αγγλικές μεταφράσεις του «Χρονολογίου» και των «Περιλήψεων» των κειμένων, αξίζει επιπλέον επαίνου και για την ανάδειξη της επετείου της γέννησης του Σαμάρα στο πλαίσιο της συνεργασίας της με το Μουσείο Μουσικής της Φιλαρμονικής. Κομβικής σημασίας ήταν και η συνεργασία με τον Σταμάτη Καταπόδη, ο οποίος ανέλαβε το απαιτητικό έργο της φωτογράφησης των εδώ παρουσιαζόμενων τεκμηρίων, καθώς και με τον Σωκράτη Πουλή, ο οποίος προσέφερε για ακόμη μια φορά τις φιλολογικές του γνώσεις. Τέλος, αυτονόητες και εκ βάθους ευχαριστίες απευθύνονται στα μέλη της Διοικητικής Επιτροπής της Φιλαρμονικής Εταιρείας Κερκύρας, ιδιαιτέρως δε στον Πρόεδρό της κ. Ιωάννη Γραμματικό, όχι μόνο για τη ζωηρή υποστήριξη και ανάδειξη της εφετινής επετείου, αλλά και για την ελεύθερη πρόσβαση στο μοναδικής σημασίας αρχειακό υλικό του ιδρύματος.

Κώστας Καρδάμης
Κέρκυρα, 15 Ιουλίου 2011