Κυκλοφόρησε το 12^ο τεύχος (Μάιος-Αύγουστος 2012) του «Μουσικού Ελληνομνήμονα», της περιοδικής έκδοσης του Εργαστηρίου Ελληνικής Μουσικής του Τμήματος Μουσικών Σπουδών του Ιονίου Πανεπιστημίου. Είναι μάλιστα αξιοσημείωτο  ότι το Τ.Μ.Σ. του Ιονίου Παν/μίου και ειδική η ερευνητική δουλειά του παραπάνω Εργαστηρίου, συγκεντρώνουν ασυνήθιστα επαινετικές εκφράσεις στην εξωτερική του αξιολόγηση από ομάδα αλλοδαπών πανεπιστημιακών.

Το νέο τεύχος περιλαμβάνει τα παρακάτω κείμενα:

• Ναυσικά Τσίμα, «Η δύναμη βρίσκεται στα χέρια σου». Το σκιαγράφημα μιας κιθάρας και η ερμηνεία του ως πίνακας
• Κώστας Καρδάμης, Η Anna Winter του Σπυρίδωνος Ξυνδα: Η πρώτη οπερατική διασκευή των των Τριών Σωματοφυλάκων του Αλέξανδρου Δουμά
• Στέλλα Κουρμπανά, Ελληνική Μουσική Ορολογία: Μουσικοί όροι στο Επίτομον Λεξικόν της Γαλλικής Γλώσσης (1846) του Κωνσταντίνου Παπαρρηγόπουλου

Η Anna Winter του Σπύρου Ξύνδα

Από το κείμενο του Κώστα Καρδάμη, το οποίο παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τη μουσική ιστορία της Κέρκυρας (και όχι μόνο βέβαια) παρουσιάζουμε χαρακτηριστικά  αποσπάσματα, επισημαίνοντας ότι η όπερα Anna Winter του Σπύρου Ξύνδα αποτελεί την  πρώτη οπερατική διασκευή των Τριών Σωματοφυλάκων του Αλέξανδρου Δουμά.

Γράφει ο Κώστας Καρδάμης:

«Το χειμώνα του 1854-1855 η Κέρκυρα βίωνε τη δίνη των γεγονότων του Κριμαϊκού Πολέμου και παρακολουθούσε τις επιπτώσεις του στην πολιτική του Ελλαδικού Βασιλείου. Μουσικά, όμως, επρόκειτο να περάσει μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα και επιτυχημένη από καλλιτεχνικής άποψης μελοδραματική περίοδο. Η έγκριση από τα αρμόδια όργανα του Ιονίου Κράτους της ανάληψης θεατρώνησης του κερκυραϊκού θεάτρου San Giacomo από τον Ανκονετάνο ιμπρεσάριο Gaetano Franchi έδωσε την ευκαιρία παρουσίασης στην Κέρκυρα των εξής έργων: Η μελοδραματική χρονιά ξεκίνησε με την όπερα Crispino e la Comare των αδελφών Ricci, συνεχίστηκε με το Il Fornaretto του Gualtiero Sanelli, την La fiorina του Carlo Pedrotti, τον Rigoletto του Verdi και τη Lucrezia Borgia του Donizetti. Ακολούθησε το Il birrajo di Preston του Luigi Ricci και στις 6.1.1855 ξεκίνησε η μελοδραματική περίοδος του Καρναβαλιού με τη Stella di Napoli του Giovanni Pacini.

Αναμφισβήτητα, όμως, η σημαντικότερη στιγμή εκείνης της οπερατικής χρονιάς σε σχέση με την εξέλιξη του μελοδράματος στην Ελλάδα ήταν η επιτυχής από όλες τις απόψεις παρουσίαση της όπερας Anna Winter, του πρωτόλειου μελοδράματος του Σπύρου Ξύνδα, το οποίο είχε την «πρώτη» του στις 8.2.1855. Η παρουσίαση της Anna Winter πραγματοποιούταν δώδεκα χρόνια πριν την πρεμιέρα του θρυλικού Υποψήφιου βουλευτή (έργου που έμελε να διασώσει μερικώς την υστεροφημία του συνθέτη) και τη στιγμή που ο Ξύνδας είχε ήδη προσφέρει από τη σκηνή του San Giacomo έναν καθόλου ευκαταφρόνητο αριθμό ελληνόγλωσσων συνθέσεών του….

Μελόδραμα «ληφθέν εκ του  μυθιστορήματος Οι τρεις σωματοφύλακες του Δουμά»

Ο τίτλος της Anna Winter δεν είναι άγνωστος στις αναφορές στη μελοδραματική εργογραφία των συνθετών της Επτανήσου. Ο Σπύρος Μοτσενίγος, ο Δημήτριος Καπάδοχος και ο Γεράσιμος Χυτήρης (για να αναφερθούν μόνο μερικοί) σημειώνουν τον τίτλο του έργου. Σε πιο πρόσφατα έτη αναφέρεται και από τον Βάλτερ Πούχνερ. Ο ίδιος το 1999 είχε επισημάνει την Anna Winter (με τον τίτλο Οι τρεις σωματοφύλακες) ως μέρος της πρόσληψης της γαλλικής δραματουργίας στην Ελλάδα του 19^ου αιώνα και, παρότι άθελά του αναπαράγει την λάθος χρονολόγηση του έργου από τον Καπάδοχο (1885 αντί 1855), παρατηρούσε καίρια, ότι «ένα από τα θέματα που δεν έχουν ακόμα μελετηθεί είναι η πρόσληψη της γαλλικής δραματουργίας από το ελληνικό λυρικό θέατρο ή το ελληνικό μελόδραμα.»

Πράγματι, η πρώτη αυτή όπερα του Σπυρίδωνος Ξύνδα σε λιμπρέτο του συμπατριώτη του Σπυρίδωνος Κάλλου παρουσιασμένη στις αρχές Φεβρουαρίου (ή τέλη Ιανουαρίου σύμφωνα με το παλαιό ημερολόγιο) του 1855 αποτελεί την πρωιμότερη σκηνική εμφάνιση στην Ελλάδα του έργου Οι τρεις σωματοφύλακες του Αλέξανδρου Δουμά πατρός (έστω και διασκευασμένου για τις ανάγκες ενός οπερατικού λιμπρέτου) και ταυτόχρονα μια από τις πρωιμότερες παρουσιάσεις έργων του ίδιου συγγραφέα στον ελληνικό χώρο.….

Το λιμπρέτο

Τον Ιούλιο του 1844, όμως, ολοκληρωνόταν από το περίφημο περιοδικό Le Siècle η σε συνέχειες δημοσίευση του ιστορικού μυθιστορήματος του Δουμά Οι τρεις σωματοφύλακες. Το έργο, συνδυάζοντας τον εκλαϊκευμένο ρομαντισμό με στοιχεία ιστορισμού και καταιγιστική αφήγηση, θα γινόταν από την πρώτη στιγμή εμβληματικό, όχι μόνο για την εποχή στην οποία αναφερόταν, αλλά και για την περίοδο κατά την οποία γράφτηκε. Η φήμη του μυθιστορήματος του Δουμά σύντομα ξεπέρασε τα όρια της Γαλλίας και το 1846 στο Λιβόρνο κυκλοφόρησε η πρώτη ιταλική μετάφραση του έργου.

Τη δημοφιλή αυτή υπόθεση επέλεξε ο Ξύνδας για να κάνει την παρθενική του εμφάνιση στη σύνθεση ενός πλήρους μελοδράματος, όπου η υπόθεση  ελάχιστα ξεφεύγει από όσα διαδραματίζονται στο πρωτότυπο μυθιστόρημα.

Συνέχεια της αρχαιοελληνικής τραγωδίας

Η Anna Winter, είναι σαφώς μια σημαντική πτυχή της διάδοσης των έργων του Δουμά στη νεοελληνική κοινωνία και (πέρα από την παγκόσμια πρωτιά της) η πρωιμότερη ενασχόληση Έλληνα μουσουργού με το έργο του διάσημου Γάλλου συγγραφέα. Η επιτυχία της όπερας δείχνει, ότι το κοινό γνώριζε τα έργα του Δουμά και για τον λόγο αυτό πιθανότατα ο Ξύνδας έσπευδε εξαρχής να δηλώσει τη σχέση του λιμπρέτου με το δημοφιλές γαλλικό πρωτότυπο. Η θερμή υποδοχή της Anna Winter, ήδη πριν την πρεμιέρα της, επιβεβαίωνε την θέληση μιας ολόκληρης κοινωνίας για τη δημιουργία μελοδραμάτων από γηγενείς συνθέτες, οι οποίοι ακολουθώντας τις καθιερωμένες μουσικές πρακτικές «της Εσπερίας Ευρώπης» και διατηρώντας την καλλιτεχνική ιδιοπροσωπία τους θα έδιναν το στίγμα της νεοελληνικής μουσικής δημιουργίας σε ένα μουσικόθεατρικό είδος που εθεωρείτο συνέχεια της αρχαιοελληνικής τραγωδίας. …

Παρά την κοινωνική διάσταση του μελοδράματος της εποχής, τόσο ο Ξύνδας όσο και ο Κάλλος επέλεξαν την ιταλική γλώσσα για την πρώτη εμφάνισή τους στο μελόδραμα. Αυτό αρχικά ίσως να ξενίζει, αφού η χρήση της εθνικής γλώσσας θεωρούταν τουλάχιστον από την εποχή του Διαφωτισμού ως το κυριότερο γνώρισμα ενός έθνους. Επιπλέον, ο Κάλλος και ο Ξύνδας είχαν δείξει την ευχέρεια και την προτίμησή τους στη χρήση της νεοελληνικής γλώσσας. Ο Ξύνδας, μάλιστα, συστηματικά προωθούσε την ελληνόγλωσση μελοποιΐα και, όπως ήδη ειπώθηκε, τουλάχιστον από τη δεκαετία του 1840 συνέθετε εξίσου πυκνά ελληνόγλωσσες άριες για τους Ιταλούς τραγουδιστές του San Giacomo. Ωστόσο, άλλες δυσκολίες είχε για τους Ιταλούς αοιδούς η, μάλλον μηχανική, εκμάθηση μιας ελληνόγλωσσης άριας ή σκηνής και άλλες η ανταπόκριση στις απαιτήσεις ενός ολοκληρωμένου μελοδραματικού έργου. Η εκπαίδευση ελληνόφωνων τραγουδιστών όλων των φωνών θα αργούσε να συστηματοποιηθεί. Έτσι ο Ξύνδας και το κερκυραϊκό κοινό θα έπρεπε να περιμένουν μέχρι το 1867 για να ακούσουν ολοκληρωμένη όπερα στα ελληνικά από ελληνόφωνους τραγουδιστές, ενώ το αθηναϊκό κοινό θα ανέμενε ακόμη περισσότερο.

Η αρχή, όμως, για τον Ξύνδα είχε γίνει και έτσι ένα χρόνο αργότερα, το Καρναβάλι του 1856, θα παρουσιαζόταν ο Conte Giuliano σε ποίηση του Γεράσιμου Μαρκορά, έργο επίσης γραμμένο ειδικά για τους Ιταλούς τραγουδιστές του κερκυραϊκού θεάτρου και αφιερωμένο τη φορά αυτή στον Μάντζαρο. …»

("ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ", 22-12-2012)