Παναγιώτα Τζιβάρα-Σπύρος Καρύδης, Η Βιβλιοθήκη της μονής Πλατυτέρας Κέρκυρας. Χειρόγραφα – Έντυπα – Αρχείο

Παναγιώτα Τζιβάρα-Σπύρος Καρύδης, Η Βιβλιοθήκη της μονής Πλατυτέρας Κέρκυρας. Χειρόγραφα – Έντυπα – Αρχείο, Αθήνα 2010, σ. 548+[4], 17Χ24 εκ., ISBN 978-960-99745-1-6

Η ιστορία της μονής Πλατυτέρας ξεκινά τον 18ο αιώνα. Ο ναός της εγκαινιάστηκε τον Νοέμβριο του 1743 και γύρω από αυτόν γρήγορα οργανώθηκε η πρώτη μοναστική αδελφότητα με ηγούμενο τον ιδρυτή της ιερομόναχο Χρύσανθο Συρόπουλο. Το μοναστήρι καταστράφηκε το 1798, ανακαινίστηκε όμως γρήγορα και το καλοκαίρι του 1801 εγκαινιάστηκε από τον αρχιεπίσκοπο Ιερόθεο Τζιγάλα. Οι πατέρες και οι ηγούμενοι της μονής φρόντισαν για τον εξωραϊσμό της, για την αύξηση της ακίνητης περιουσίας της και για τη συγκρότηση της Βιβλιοθήκης της. Η σημερινή Βιβλιοθήκη είναι το αποτέλεσμα της προσπάθειας αυτής από τις αρχές του 19ου αιώνα έως σήμερα. Πρόκειται για τη μεγαλύτερη γνωστή μοναστηριακή Βιβλιοθήκη στον κερκυραϊκό χώρο και περιλαμβάνει ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον σε όγκο και περιεχόμενο έντυπο και χειρόγραφο υλικό, το οποίο εκτείνεται χρονικά από τον 15ο έως και τον 20ό αιώνα.

Στo βιβλίο καταγράφεται το περιεχόμενο της Βιβλιοθήκης της μονής. Η εργασία εντάσσεται στο πλαίσιο ευρύτερου προγράμματος καταγραφής των εκκλησιαστικών βιβλιοθηκών του κερκυραϊκού χώρου, που υλοποιείται από τους γράφοντες τα τελευταία χρόνια, και προστίθεται στους δημοσιευμένους καταλόγους των βιβλιοθηκών των μοναστηριών της Παλαιοκαστρίτσας, της Μυρτιδιώτισσας και των Αγίων Θεοδώρων.

Στὴ Βιβλιοθήκη της Πλατυτέρας υπάρχουν 91 μεταβυζαντινά χειρόγραφα και μια αξιόλογη συλλογή έντυπων βιβλίων από την οποία περιλήφθηκαν στον τυπωμένο κατάλογο 919 τίτλοι ή 1100 αντίτυπα βιβλίων, όσα δηλαδὴ τυπώθηκαν από τον 15ο έως και τον 19ο αιώνα.

Τα περισσότερα χειρόγραφα περιέχουν ακολουθίες αγίων και κείμενα υμνογραφικά. Υπάρχουν επίσης χειρόγραφα μουσικά, νομοκανονικά, μαθηματάρια, καθώς και χειρόγραφα με κείμενα της εκκλησιαστικής γραμματείας. Από αυτά τα σπουδαιότερα είναι: το χειρόγραφο αρ. 1 (του 16ου αι.) το οποίο προέρχεται από το Άγιο Όρος και περιέχει υμνογραφικά κείμενα, το χειρόγραφο αρ. 2 (του 16ου αιώνα) με έργα διαφόρων αντιρρητικών συγγραφέων, το χειρόγραφο αρ. 3 με έργα του Κορίνθιου θεολόγου και συγγραφέα Κωνσταντίνου Ρεσινού. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ένα κατάστιχο, με κεφαλονίτικη προέλευση στο οποίο έχουν γραφτεί τα έσοδα ζητείας που διενεργήθηκε στον 18ο αιώνα σε χωριά της Ηλείας και της Ρούμελης καθώς και σε χωριά της Κεφαλονιάς και της Κέρκυρας. Από τη συλλογή των μουσικών χειρογράφων ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζει το χειρόγραφο αρ. 31 με τον τίτλο «τενορέ τῆς ψιλιμουδίας». Περιέχει ύμνους και κείμενα από την ακολουθία των Παθών στην ελληνική και στη λατινική γλώσσα, με υποδείξεις για την εκτέλεσή τους σε τετραφωνία. Είναι ένα από τα λιγοστά δείγματα πολυφωνικής μουσικής στον ορθόδοξο χώρο και το μοναδικό το οποίο περιλαμβάνει λατινικούς ύμνους σε βυζαντινή σημειογραφία.

Τα περισσότερα έντυπα βιβλία είναι του 18ου και του 19ου αιώνα, αλλά αξιόλογος είναι και ο αριθμός των παλαιότερων εκδόσεων. Ιδιαίτερη αναφορά πρέπει να γίνει στο αντίτυπο με το έργο του Hartmann Schedel «Registrum ... cronicorum» του έτους 1493, στα έργα τοῦ Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου, έκδοση του Άλδου του 1504, στη δίτομη ἔκδοση τῶν Παρεκβολῶν εις την Ομήρου Ιλιάδα του Ευσταθίου Θεσσαλονίκης του 1542.

Όπως σε όλες τις μοναστηριακές βιβλιοθῆκες, τα περισσότερα βιβλία είναι θεολογικά. Τα υπόλοιπα ανήκουν θεματολογικά στη φιλολογία, φιλοσοφία, ιστορία, νομικές επιστήμες, γραμματική, λεξικογραφία. Το μεγαλύτερο μέρος των λειτουργικών βιβλίων αγοράστηκε για τις ανάγκες της μονής. Μεγάλο μέρος των υπολοίπων βιβλίων φαίνεται πως προήλθε από δωρεές λαϊκών, ορθόδοξων και καθολικών ιερωμένων, καθώς και από την ενσωμάτωση των προσωπικών βιβλιοθηκών των μοναχών, μετά τον θάνατο τους.

Τέλος, στη Βιβλιοθήκη ιδιαίτερη θέση κατέχει το αρχείο με έγγραφα διοικητικά, δικογραφίες, που αφορούν στα περιουσιακά της μονής, και κατάστιχα της οικονομικής διαχείρισης. Στο αρχείο περιλαμβάνεται επίσης η προσωπική αλληλογραφία του κτήτορα της μονής ιερομονάχου Χρύσανθου Συρόπουλου καθώς και η αλληλογραφία μεταγενέστερων ηγουμένων και μοναχών.